Wie betrek je wanneer, waarom en hoe? De meeste bestuurlijke onderwerpen zijn samen te vatten in dit soort vraagwoorden. Zo ook de rol van stakeholders bij het voorbereiden en maken van beleid. Samen met Hans Vollaard organiseer ik een masterclass over Statenleden en stakeholders: twee zijn er inmiddels afgerond, de derde is in aantocht.
Wie. Stakeholders zijn personen of organisaties die door het beleid van een overheid worden geraakt of daardoor kunnen worden geraakt. Het probleem van zo’n brede definitie is dat de mogelijke groep stakeholders ook behoorlijk groot is. Statenleden geven dan ook aan dat het lastig is om ,alle relevante stakeholders in beeld te hebben. Dat wil zeggen, buiten de werkgevers, milieuclubs, belangenorganisaties en gemeenten, die de provincie kennen en weten te vinden. Maar hoe vind je de stakeholders die jou niet weten te vinden?
Wanneer. Zo vroeg mogelijk, is het vaak gehoorde advies. Op zich is dat inderdaad verstandig, want hoe verder het proces, des te meer beleidskeuzes al zijn gemaakt. En daar zit bij de minder zichtbare of bekende stakeholders direct een probleem. Zij komen er te laat achter of worden te laat gevraagd en kunnen dan weinig invloed meer uitoefenen. Aan de andere kant kan het ook té vroeg zijn: wanneer de plannen nog erg abstract zijn, is het lastig om van stakeholders een concrete bijdrage te vragen. Bovendien worden er vaak veel opties verkend die later afvallen en dan loop je ook de kans onnodig veel tijd van mensen te vragen of hen ongerust te maken.
Waarom. Grofweg kun je hier twee benaderingen onderscheiden. De instrumentele benadering legt de nadruk op het doel dat je wilt bereiken, oftewel het beleid dat je wilt realiseren. Het risico is dat stakeholders een af te vinken onderdeel worden en het vooral is om gedoe te voorkomen. De morele benadering betekent dat het betrekken van de stakeholders intrinsiek waardevol is. Het is een plicht om degenen die de effecten van beleid gaan merken, ook de kans te geven invloed uit te oefenen. Het risico daarvan is dat de beleidsvorming verzandt omdat iedereen zijn of haar zegje wil doen.
Hoe. Vergelijkbaar met de participatieladder die vaak bij inwonersparticipatie wordt gebruikt, kun je ook bij de stakeholders variëren in de mate van betrokkenheid, initiatief en invloed. Dat bepaalt vervolgens mede de vorm die het meedenken en meedoen van stakeholders krijgt: een werksessie, een hoorzitting, een deliberatief forum, een enquête, een referendum, etc. In coronatijden bovendien de uitdaging om dat online goed vorm te geven.
Deze vier basale vragen helpen aan de ene kant onderzoekers van complexe vraagstukken met veel betrokkenen die proberen het beleidsproces te analyseren. Aan de andere kant helpen ze volksvertegenwoordigers die proberen om hun verschillende rollen goed invulling te geven om meer grip te krijgen en hun strategie te bepalen. De voorbeelden van Lelystad Airport en de Regionale Energiestrategieën lieten zien dat dit in de praktijk goed blijkt te werken.