Vandaag had ik weer eens de gelegenheid om iets te zeggen over een van mijn favoriete onderwerpen: gratis openbaar vervoer. Met dank aan Tineke Huizenga mochten we in Noord-Holland Noord medio vorig jaar een experiment houden met gratis reizen voor 65-plussers. Nu was het tijd om te evalueren.
Er waren destijds door de Tweede Kamer twee doelstellingen aan het experiment verbonden: het opvullen van lege stoelen en het verminderen van de eenzaamheid. Het eerste is gelukt: gemiddeld zat er 1,9 oudere in de bus in plaats van 0,9. Het tweede is niet gelukt: het aantal eenzame ouderen is niet afgenomen. Wel was er een kleine verschuiving van de groep ‘matig eenzaam’ naar ‘niet eenzaam’ (maar niet significant, zeg ik er als onderzoeker dan meteen bij). De ouderen waren meer activiteiten gaan ondernemen, maar dit gold ook voor de groep die niet met de bus was gaan reizen en bovendien liep de proef in de zomermaanden, waarin iedereen sowieso wat meer op stap gaat.
Het meest opmerkelijke vond ik nog wel dat 95% niet aangaf zich eenzaam te voelen (zowel voor als na de proef), wat de vraag oproept waarom die tweede doelstelling eigenlijk in het leven is geroepen. Eenzaamheid lijkt me iets te complex om in drie maanden op te lossen en mobiliteit is bepaald ook niet het wondermiddel.
Over het nut van het gratis maken valt ook nog wel wat te zeggen: 77% van de ouderen vindt de prijs van het openbaar vervoer goed (niet te hoog, niet te laag) en 80% geeft aan de reis ook gemaakt te hebben als die niet gratis was. Gratis is eerder de aanleiding om een keer de bus te nemen, dan de echte oorzaak. Het heeft ook niet geleid tot minder autogebruik (overigens wel tot een afname van de fietskilometers), zij het dat dit geen vooropgezet doel van het experiment was.
Wat mij betreft allemaal niet zo nuttig. Ik vind het eerlijk gezegd veel interessanter om te kijken in hoeverre (gratis) OV een écht alternatief voor de auto kan zijn. Dan is het logisch om aan stedelijk gebied te denken waar veel congestie is en aan belangrijke woon-werkverbindingen. Daar kun je echt zien of mensen te verleiden zijn voor de bus te kiezen. Gelukkig is zo’n serieuze proef, op initiatief van de provincie, ook in aantocht. De bedoeling is om binnen een paar maanden in het Gooi hiermee aan de slag te gaan. Daarbij blijf ik er overigens van overtuigd dat frequentie, comfort en kwaliteit belangrijker zijn dan of de reis gratis is of niet. Maar dat zullen we dan wel merken.