Eén van de mooiste onderdelen van het politieke handwerk is toch wel de motie. Vandaar dat deel 2 van 'proeven aan de provincie' aan dit fraaie instrument is gewijd. Laat ik meteen ook maar aankondingen dat een volgende keer het amendement aan bod komt (en dan leg ik ook uit wat het verschil met een motie is).
Een motie bevat meestal een verzoek of een opdracht – het dictum - aan het bestuur, in het geval van de provincie is dat Gedeputeerde Staten. Er kan echter ook een mening van de Staten in worden verwoord die niet direct aan GS gericht is, maar bijvoorbeeld aan het kabinet of naburige provincies (tip: vermijd hierbij moties met een hoog 'Noord-Holland waarschuwt … voor de laatste keer' gehalte). Na de uitspraak die van de Staten wordt verwacht, hoort een motie te eindigen met 'en gaan over tot de orde van de dag'. Uiteraard dient een motie ondertekend te zijn door tenminste één lid van Provinciale Staten.
De essentie zit, zowel taalkundig als politiek-strategisch, in de overwegingen en constateringen. Ten eerste de taal: alle gedachtestreepjes moeten aansluiten bij 'overwegende dat' of 'constaterende dat'; ik weet uit ervaring dat het hier heel vaak misgaat. Zelf heb ik er een voorkeur voor deze overwegingen op te bouwen van generaal naar specifiek. Dus bijvoorbeeld eerst verwijzen naar algemene uitgangspunten van beleid – duurzaamheid, solidariteit, financiële haalbaarheid - en daarna op een specifiek onderwerp inzoomen. Hierbij helpt het als je kunt verwijzen naar al eerder vastgelegd beleid, zoals het collegeprogramma, de structuurvisie (of een andere belangrijke beleidsnota) en soms ook rijksbeleid. De verdere overwegingen zijn dan een nadere invulling of toepassing van dat principe.
Daarmee kom ik meteen bij het tweede aspect: politieke strategie. Juist de overwegingen kunnen steun voor de motie maken of breken. Met andere woorden, ik ben geneigd met Ab Klink te zeggen dat motieven ertoe doen in de politiek. Natuurlijk zijn andere partijen wel eens bereid uit pragmatische overwegingen toch met een motie in te stemmen, omdat de uitspraak hen - ondanks de overwegingen – wel bevalt. Maar veel discussie ontstaat vaak juist over de overwegingen. Als het goed is, bevat de motie namelijk een dwingende logica die loopt van de brede overwegingen via de specifieke overwegingen en dan naar de uitspraak die van de Staten wordt gevraagd. Hoewel het uiteindelijk draait om het dictum, voelen alle partijen die voor een motie hebben gestemd, zich indirect ook aan de overwegingen gebonden. Als je een meerderheid wilt halen (en het betreft dus geen symboolmotie om een statement te maken), probeer dan in de overwegingen met gevoeligheden van andere partijen rekening te houden.
Een nadeel van de motie is dat deze door het bestuur naast zich neergelegd kan worden. Dit gaat vrijwel nooit zonder slag of stoot. Op z'n minst zal de gedeputeerde in de commissie of in PS moeten uitleggen waarom hij of zij de motie niet uitvoert (of maar ten dele). Niet uitvoeren van een motie kan er uiteindelijk toe leiden dat het vertrouwen in de gedeputeerde wordt opgezegd. Aan de andere kant is mijn ervaring dat je juist vanwege deze uitvluchtmogelijkheid soms eerder steun krijgt voor een motie dan een amendement. Andere partijen kunnen in een latere fase uitleggen dat ze het vooral als een signaal hebben bedoeld, terwijl je op het moment zelf wel politiek en publicitair kunt scoren met een binnengehaalde motie. Je kunt ook bewust ervoor kiezen in de uitspraak van je motie meerdere opties voor uitvoering open te houden, zodat je een nieuw moment voor invloed en bijsturing inbouwt. Nog een andere mogelijkheid is de motie 'aan te houden' in de hoop dat je na nieuwe ontwikkelingen twijfelaars alsnog over de streep kunt trekken.
Een bijzondere motie is de 'motie vreemd aan de orde van de dag'. Deze gaat over een onderwerp dat niet op de agenda van de Statenvergadering staat, maar wel zo belangrijk wordt gevonden dat het per se die dag besproken moet worden (meestal vanwege de actualiteit). Ik vind dat dit soort moties alleen bij hoge uitzondering ingediend zouden moeten worden. Vaak blijkt dat het ook best op een later tijdstip had gekund, of gekoppeld had kunnen worden aan één van de agendapunten.
Overdaad schaadt sowieso al, maar dat kan nog worden versterkt door haast en slordigheid. Vandaar ook dat ik afsluit met een hartenkreet zuinig te zijn op en met de motie. Anders verliest dit prachtige instrument al gauw zijn glans en zijn waarde.